Εισαγωγικά
Θεωρώ χρέος μου να δώσω μερικές επεξηγήσεις, που είναι απαραίτητες για την
μελέτη και την κατανόηση των κεφαλαίων που ακολουθούν
Ο τίτλος όλου του βιβλίου είναι «Ορθόδοξη Ψυχοθεραπεία», γιατί παρουσιάζει
ψυχιάτρους για να δηλωθή η μέθοδος την οποία ακολουθούν για να
Εκκλησίας ή ακόμη δεν θέλουν να την χρησιμοποιήσουν και επειδή η
ανθρωπολογία τους είναι πολύ διαφορετική από την ανθρωπολογία και την
σωτηριολογία των αγίων Πατέρων, γι’ αυτό, αν και χρησιμοποίησα τον όρο
«ψυχοθεραπεία», δεν χρησιμοποίησα τις γνώμες τους. Ήταν πολύ εύκολο σε
μερικά θέματα να παραθέσω και τις γνώμες τους, από τις οποίες άλλες
συμφωνούν με την διδασκαλία των Πατέρων και άλλες έρχονται σε αντίθεση και
να κάνω τις απαραίτητες παρατηρήσεις, αλλά δεν το θέλησα. Πίστευα ότι ήταν
καλύτερο να ακουσθή η διδασκαλία της Εκκλησίας δια των αγίων Πατέρων, χωρίς
να υπάρξουν προσμίξεις. Γι’ αυτό στην λέξη ψυχοθεραπεία (θεραπεία της ψυχής)
προηγήθηκε η λέξη ορθόδοξη, δηλαδή «Ορθόδοξη ψυχοθεραπεία», που θα
μπορούσε επίσης να διατυπωθή «Ορθόδοξη θεραπευτική αγωγή».
Παρετέθησαν πολλές διδασκαλίες των αγίων Πατέρων μαζί με τις παραπομπές για
να κατοχυρωθή η ανάπτυξη. Γνωρίζω καλά ότι κείμενα που έχουν πληθώρα
παραπομπών δεν γίνονται ευχάριστα στην ανάγνωση. Αλλά προτίμησα αυτήν την
μέθοδο που είναι περισσότερα ασφαλής, παρά να κάνω την μελέτη εύκολη στην
ανάγνωση, που όμως δεν θα βοηθούσε αποτελεσματικά τον αναγνώστη.
Χρησιμοποιήθηκαν πολλοί Πατέρες κατά την ανάπτυξη του θέματος.
παραθεωρήσω τους λεγομένους κοινωνικούς. Γράφω λεγομένους νηπτικούς και
λεγομένους κοινωνικούς γιατί δεν πιστεύω πως στην ουσία υπάρχει αυτή η
διάκριση. Στην ορθόδοξη θεολογία οι λεγόμενοι νηπτικοί είναι κατ’ εξοχήν
κοινωνικοί και οι λεγόμενοι κοινωνικοί είναι πρωτίστως νηπτικοί. Οι Τρεις
Ιεράρχες π.χ. έζησαν με την νήψη, την άσκηση, καθάρισαν τον νου τους και έτσι
εποίμαναν τον λαό του θεού. Πιστεύω ακράδαντα ότι η κοινωνικότης των αγίων
είναι διάσταση της νηπτικότητος.
Στα έργα των Τριών Ιεραρχών υπάρχει πολλή νηπτική διδασκαλία.
Ελληνικής εκδόσεως της Φιλοκαλίας, μετά την κατάπαυση των ησυχαστικών
ερίδων του 14ου αιώνος κατέστη αναγκαία μια συλλογή των κυριοτέρων έργων
των Πατέρων περί της ησυχαστικής ζωής και της νοεράς προσευχής. Γράφουν
χαρακτηριστικά: «Κατά πάσαν ένδειξιν, η συλλογή εγένετο υπό Αγιορειτών
Μοναχών, υψηλής πνευματικότητος, από τας Αγιορειτικάς βιβλιοθήκας, αρχής
γενομένης κατά το δεύτερον ήμισυ του δεκάτου τετάρτου αιώνος, ήτοι από του
1350 μ.Χ. και εντεύθεν. Η περίοδος αύτη συμπίπτει με την κατάπαυσιν των
περιφήμων ησυχαστικών ερίδων, και συγκεκριμένως με την πανηγυρικήν
Συνοδικήν διακαίωσιν των Αγιορειτών Πατέρων, οπότε έκδηλος κατέστη η
Η τελική επεξεργασία των κειμένων της Φιλοκαλίας έγινε από τον άγιο επίσκοπο
πρώην Κορίνθου Μακάριο Νοταρά και τον όσιο Νικόδημο τον αγιορείτη και έτσι
διδασκαλία της Εκκλησίας για την ασθένεια και την θεραπεία της ψυχής, του
νοός, της καρδίας, των λογισμών, χρησιμοποιήθηκαν κυρίως τα κείμενα των
Πατέρων της Φιλοκαλίας. Δεν παρέλειψα όμως, όπου υπήρχε ανάγκη, να
καταφύγω σε κείμενα και άλλων μεγάλων Πατέρων, όπως του αγίου Γρηγορίου
του Θεολόγου, του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά (κυρίως από το έργο του «υπέρ
των ιερώς ησυχαζόντων»), του ιερού Χρυσοστόμου, του Μεγάλου Βασιλείου, του
αγίου Συμεών του Νέου Θεολόγου κ.λ.π.
Είναι αλήθεια ότι δεν αναπτύσσεται σε ιδιαίτερο κεφάλαιο το Μυστήριο του αγίου
Βαπτίσματος και το Μυστήριο της θείας Ευχαριστίας. Αυτό όχι από παράλειψη και
παραθεώρηση. Σε πολλά σημεία τονίζεται η μεγάλη αξία της μυστηριακής ζωής
της Εκκλησίας μας. Όμως για το άγιο Βάπτισμα δεν έγινε ιδιαίτερος λόγος γιατί
γνωρίζω ότι απευθύνομαι σε ανθρώπους που ήδη έχουν βαπτισθή και επομένως
προϋποθέτω την αναγκαιότητά του. Το Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας εξ άλλου
είναι το κέντρο της πνευματικής και μυστηριακής ζωής της Εκκλησίας. Η θεία
Κοινωνία είναι εκείνη που διαφοροποιεί την ασκητική της Ορθοδόξου Εκκλησίας
από οποιαδήποτε άλλη «ασκητική». Την θεωρώ αναγκαιότατη για την πνευματική
ζωή του ανθρώπου και την σωτηρία του. Αλλά, για να μπορέση κανείς αξίως να
κοινωνήση του Σώματος και του Αίματος του Χριστού, απαιτείται προηγουμένως
σχετική προετοιμασία. Γιατί η θεία Κοινωνία, σύμφωνα με τις λειτουργικές
σώματος και αίματος του Κυρίου, δοκιμαζέτω δε άνθρωπος εαυτόν, και ούτως εκ
του άρτου εσθιέτω και εκ του ποτηρίου πινέτω∙ ο γαρ εσθίων και πίνων αναξίως
κρίμα εαυτώ εσθίει και πίνει, μη διακρίνων το σώμα του Κυρίου∙ δια τούτο
πολλοί ασθενείς και άρρωστοι και κοιμώνται ικανοί» (Α’ Κορ. ια’, 27-30).
Ζούμε σε μια εποχή που γίνεται πολύς λόγος για την εκκλησιολογία, την
ευχαριστιολογία και την εσχατολογία. Δεν έχουμε καμμιά αντίρρηση πάνω σ’αυτό.
Πιστεύουμε ότι αυτά είναι τα απαραίτητα στοιχεία της πνευματικής ζωής. Αλλά η
Εκκλησία, η θεία Ευχαριστία και η εσχατολογία συνδέονται στενώτατα με την
ασκητική ζωή. Πιστεύω ακράδαντα ότι πρέπει να δοθή προτεραιότητα στο θέμα
της ασκητικής ζωής, που είναι ο δρόμος προετοιμασίας για την θεία Κοινωνία.
άλλη θρησκευτική αγωγή, που είναι η βάση της ορθοδόξου ασκήσεως.
Γίνεται πολύς λόγος σήμερα για τα ψυχολογικά προβλήματα. Πιστεύω ότι τα
λεγόμενα ψυχολογικά προβλήματα είναι κυρίως προβλήματα λογισμών,
Πατέρες, ο ζοφερός και ζοφώδης νους και οι ακάθαρτοι λογισμοί είναι εκείνα
θεραπευθή εσωτερικά, όταν ανακαλύψη τον χώρο της καρδιάς, όταν καθαρίση το
νοερό της ψυχής του και όταν ελευθερώση το λογιστικό, τότε δεν έχει
ψυχολογικά προβλήματα. Ζη την μακαρία και αδιατάρακτη ειρήνη του Χριστού.
Λέγονται αυτά με την επιφύλαξη της ασθενείας του σώματος λόγω κοπώσεως,
εξαντλήσεως, εξασθενήσεως και φθοράς σωματικής.
Το πρώτο κεφάλαιο με τίτλο «Η Ορθοδοξία ως θεραπευτική επιστήμη» μπορεί να
χαρακτηρισθή περίληψη όλου του βιβλίου. Πράγματι σ’ αυτό συμπεριλήφθηκαν
και να βρω την σχέση και την διαφορά μεταξύ τους.
Θα μπορούσε ίσως να γραφή και ένα έβδομο κεφάλαιο με τίτλο «η νοερά
ως μέθοδος θεραπείας». Αλλά επειδή σε όλα τα κεφάλαια υπήρχαν σημεία που
τονιζόταν η αξία και η ανάγκη της προσευχής, ιδίως στο κεφάλαιο περί της
ησυχίας ως μεθόδου θεραπείας, και επειδή υπάρχουν αξιόλογα βιβλία που
περιγράφουν την μέθοδο και την αξία της νοεράς προσευχής, γι’ αυτό προτίμησα
να μη συμπεριλάβω αυτό το κεφάλαιο, παρά την αρχική σκέψη. Συνιστώ μελέτη
άλλων βιβλίων για την νοερά προσευχή, τα οποία κυκλοφορούν στον τόπο μας.
Θα παρακαλούσα όχι απλώς να διαβασθή το βιβλίο αυτό, αλλά να μελετηθή.
χρειασθή να μελετηθή για δεύτερη και τρίτη φορά, κυρίως να μελετηθή με
να εφαρμοσθή. Οι άγιοι Πατέρες, των οποίων η διδασκαλία παρουσιάζεται εδώ,
είθε να φωτίσουν τόσο εμέ όσο και τους αναγνώστας, ώστε να προχωρήσουμε
στον δρόμο της θεραπείας και σωτηρίας της ψυχής μας.
Ειλικρινά παρακαλώ τον Θεό να διορθώση τυχόν λάθη, και αν υπάρχουν να μη
κάνουν κακό στις ψυχές των αναγνωστών, επειδή τα κεφάλαια αυτά γράφθηκαν
για να ωφελήσουν και όχι να βλάψουν, καθώς επίσης παρακαλώ τους
αν ανακαλύψουν τέτοια λάθη να μου τα υποδείξουν για να γίνη η διόρθωση.
Τελειώνοντας θα ήθελα να ευχαριστήσω από την θέση αυτή όσους βοήθησαν
έκδοση αυτή. Η ωφέλεια που τυχόν θα προέλθη θα οφείλεται και σ’ αυτούς.
αυτοίς Κύριός κατά την καρδίαν αυτών».
Αρχιμ. Ι. Σ. Β.
